ÖZET:Sebep sonuç ilişkisi ortaya konmamış olmakla beraber,genel olarak eksersizinmental sağlıkta iyilleşme ile birlikte olduğu,araştırmaarla gösterilmiştir.Klinik örnekleride içine alan araştırmalardan elde edilen deliller,eksersiz ile olan psikolojik kazançların,psikoterapininstandart formlarının kazandırdığı kazanılarla mukayese edilebilir seviyede olduğunu göstermiştir.Bu sebeple eksersiz sağlıklı şahıslar için önleyici.orta derecede veya hafif emosyonel hastalığı olanlarda tedevi aracı olarak fonksiyon görebilir.Eksersiz bağımlılığa vve yıpranma sendromuna yol açacak mental sağlıkta zararlı değişikliklerede sebep olabilir.Bununla beraber,eksersizin çeşitli programatik yönlerinin mental sağlık üzerine olan etkileri sistematik şekilde araştırılmış değildir.

Anahtar Kelimeler:Eksersiz,Ruhsal sağlık,Yıpranma sendromu
Modern toplumda ruh sağlığı problemleri pandemik haldedeir.Yeni bir çalışma ABD'de mental bozulukların olduğunu göstermiştir.Bu bozuklukların en önemli kısmını stresle ilgili anksiyete ve depresyon oluşturmaktadır.Ayrıca pratisyen hekim vizitelerinin %50 sini stresle ilgili sesepler teşkil etmektedir.Böyle şahıslerın %20 sinin herhangi bir tedavi görmediği tahmin edilmektedir.Ayrıca psikotrop ilaçlar yan etkileri dolayısıyla  bazı şahıslar tarafından tolore edilmemektedir.Bu seseple mental sağlık problemlerinin tedavisisne altarnatif araçların kullanılması gittikçe artan şekilde ilşgi çekmektedir.Geleneksel olmıyan programlardan biri kısa süreli veya kronik eksersiz uygulamalarıdır.Araştırmaların sonuçları eksersizin ankisiyete ve depresyonda düzelme ile birlikte olduğunu göstermektedir.Bununla beraber,bu çalışmalaın çoğu ancak "görünürde eksperimental" projeler olup,kontrol ve plasebo guruplarının olmaması gibi zayıf tarafları vardır.

Eksersiz ile ruh sağlığı ilişkisi
1-Pisikolojik özellikler ve durumlar:Eksersiz programlarının psikolojik sonuçları depresyon ve ankisiyete gibi özelliklerin psikometrik ölçümleri ile değerlendirilir.Karakter şahsiyetin nispeten değişmez tarafıdır.Diğer tarafı ise sitüasyonel faktörler aracılığı ile geçici olarak değişir.Bu bakış açısından ankisiyete iki ayrı terimle ifade edilir.Karaktere bağlı anksiyete ve duruma bağlı anksiyete.Yüksek sevişyede karaktere bağlı anksiyetesi olan şahısların,duruma bağlı anksiyete geliştirme eğilimlerinin daha fazla olduğu kabul edilmektedir.Bu kavramlar eksersizin psikolojik etkileri araştırmada 2 ayrı stratejiye yol açmıştır.
2-Akut eksersiz:Bu hususta bir yaklaşım,Tek başına yapılan veya müsabaka şeklinde yapılan eksersizinetkilerini araştırmaktadır.Akut egsersizi içine alan çalışmalar,pisikolajik durumlara bağlı olarak fizyolojik değişkenlerde(Kan basıncı gibi) meydana gelen geçici değişiklikler üzerinde odakllaşmıştır.Ağır akut egsersizin genel olarak,durum ankisiyetisi ve fizyolojik uyarılmada(arausal) 2-4 saat devam eden azalma ile müteharrik olduğu görülmektedir.Böyle eksersizin aracılık ettiği ankisiyete azalması  her ne kadar rölaksasyon gibi pasif yöntemlerle sağlanan etkiye benziyorsada ,eksersizin etkilerinin basit tedavilerinkinden  kalite olarak farklı olduğunu ileri sürenlerde vardır.Bu yazarlar hem aerobik eksersizin hemde istirahatin durumuna bağlı anksiyeteyi azalttığını,ancak eksersiz sonu ortaya çıkan azalmaların daha uzun süreli olduğunu özlemlemişlerdir.Fakat bu etkinin eksersizin aerobik formlarına münhasır olduğu ve ağırlık çalışmalarının anksiyetede bir azalmaya yol açmadığıda ileri sürülmüştür.
3-Kronik eksersiz:ikincii bir stratejipsikolojik özellikler üzerine uzun süreli eksersizprogramlarının etkilerinin araştırılmasıdır.Kronik eksersiz programları fizikikondisyonda bir düzelme oluşturmaya yeterlidir.Fakat bununiçin uygun eksersiz haftada en az 3 kere olmak üzere minumum 6 hafta sürmelidir.Böyle prıgramlarda anlamlı psikolojik düzelme orta derecede depresyonlu şahıslarda görülmekte,normal kiilerde ise değişiklik pek az olmaktadır.Yani eksersiz depresyon ve anksiyetenin normal sınırları içinde olan şahısların ruh sağlığında önemli bir düzelme oluşturma eğiliminde değildir.Bununla beraber kranik eksersiz programlarına iştirak eden şahıslartipik olarak kendilerini daha iyi hissettiklerini ifade ederler.Bu olgunun muhtemel açıklaması ve anksiyete haricindeki değişkenlerin eksersizden etkileniyor olmasıdır.Fizijki olarak aktif olan bir çok insan eksersizin sağladığı primer psikolajik kazanç ruh sağlıpında düğzelmeden ziyade  pozitif ruh sağlığını ideme ettirmedir.

Eksersiz ve Depresyon
Egsersizin normalleri daha normal yapmadığı iddası morganın(1970) ilk çalışmalarından birinde eraştırılmıştır.Bu araştırma eksersizin değişik normları ile 6 haftalık programa katılan  erkeklerde yapılmış ve egsersizin depresyonda bir azalmaya yol açmadığı görülmüştür.Bununla beraber çalışmanın başlangıcında depresyonlu bir alt gurupta iyileşme kaydedilmiştir.
Greist (1979) bir yürüme koşma programının etkileri ile ,iki psikoterapi orogramımın etkilerini,orta dereceli depresyonlu ayaktan hastalarda 12 hafta süren tedavi periyodu ile 9 ay süren aylık takip periyodunda değerlendirmiştir.Sonuçta eksersizle depresyon azalmasının sınırlı zamanlı psikoterapiye eşdeğer,sınırsız zamanlı psikoterapiye üstün olduğunu tespit etmiştir.Bu çalışmanın yeni bir replikasyonunda  hem grup terapisinin hem Benson rölaksasyonunun 12 haftalık etkileri,ayaktan tedavi görmekte olan depresyonlu hastalarda değerlendirilmiştir.12 hafta sonra depresyonda benzer azalma gözlenmiş,9 aylık takipte eksersiz ve meditasyon gurubunda azalmanın kalıcı olduğu,grup terapi gören şahısların ise daha az remisyon gösterdikleri tespit edilmiştir.
İlaç kullanan daha ağır depresyonlu hastalarda egsersiz programlarını güvenli olup olmadığı ve etkinliği şüphelidir.İlk bildiriler egsersizin ilaçlarla sinerjik etki oluşturarak hastalarda,antidepresan ilaçların aşırı dojajınkine benzer bir duruma sesep olduğu ileri sürülmüştürBununla beraber,yeni bir çalışma psikotrop ilaç almakta olan şahısların ciddi bir komplikasyon olmaksızın,eksersiz yapabileceklerini göstermiştir.Bundan dolayı, eksersizin orta derecede depresyonun tedavisinde etkili bir araç olduğu düşünülmektedir.

ANKSİYETE
Anksiyetede eksersizin etkilerine ilişkn araştırmaların çoğu,aut eksersiz örnekleri kullanarak yürütülmüştür. ilk çalışma aerobik ektivite  müsabakalarında aksersizin, bittkten 5-15 dakika sonra istatistik ve klink anlam ifade edebilecek derecede "duruma bağlı anksiyete"azalmasına sesep olduğu gösterilmiştir.Bu etki genellikle 2-4 saat kadar devem etmektedir.Kronik eksersizin"karaktere bağlı anksiyete"üzerindeki etkierine dairçok az çalışma vardır ve bu durum anksiyete nörotiklerinde eksersizin anksiyeteyi arttırabileceği veya panik nöbet tevlit edebileceği şeklindeki yanlış inanca bağlı olabilir.Bu görüş ilk defa laktat infüzyonunun anksiyetede şiddetlenme ve panik nöbetlerde neticelendiğini gösteren çalışmalara dayanarak idade edilmiştir.Laktat infüzyonunun yuğun eksersizde oluşan laka taekwondo yükselmesine benzer olduğu iddası daha sonra çürütülmüştür.lakat infüzyonu plazma alkolozu ile sonuçlanırken yoğun eksersiz asidoza yol açmaktadır.Ayrıca ileri dereceli anksiyeteli şahısların ağır eksersizi müteakiben anksiyetede azalma hissettikleri görülmüştür.Yine bir çalışmada morgan-O'connor 1989 ,yetmişbinden fazla sayıda yapılmış olan maksimal eksersiz testi esnasında panik nöbetleri oluşmadığınıda bildirmişlerdir.Fakat aksine delillere rağmen eksersizin panik nöbetleri tevlit edebileceği ihtimali psikiyatri alanında hala araştırılmaktadır.Yeni bir araştırma DSM-3 R kriterlerine göre teşhis edilmiş anksiyete bozukluğu hastalarında,8 haftalık aerobik non aerobik eksersiz proğramlarının psikolojik fayda sağlıyabileceğini ortaya koymuştur.Bu çalışmada programdan çekilenlerin oranı %11 dir.Eksersiz tevlit ettiği anksiyete riski ise ihmal edilebiir seviyededir.

BENLİK DEĞERİ
Uzun süseli eksersiz programlarına iştirakin benlik değerini arttırdığı tespit edilmiştir.Bununla beraber,bu alandaki araştırmalar"benlik değerini arttırma" teorisini ifade etmede ve ölçmede aşırı basitleştirmeye yönelmeleri sebebiyle eleştirilmektedir

NEGATİF ETKİLER
1-Eksersiz süistimöali:Morgan-O'cannaor (1989)"Fitness" fanatiklerinde "eksersiz bağımlılığı" diye isimlendirilen ve negatif psikolajik değişikliklerle giden bir sendrom tarif etmişlerdir.Egsersiz bağmlılıkları fiziki aktiviteye büyük öncelik verirler ve fiziki travmaya maruz kaldıklarında bile egsersizi bırakmak istemezler.Eksersiz bağımlılığı mesleki ve sosyal açıdan kötü sonuçlarada yol açabilir.Morgan-O'connor (1988) "zır süseç teorisini" salomon egsersize uydurarak eksersizin etkilerinin pozitif henodik sonuçtan"negatif etki"lere doğru devamlılık arzettiğini ileri sürmüşlerdir.Eksersiz bağımlılığı hakkındaki bilgiler esas itibariyle deskriptiftir,etiyoloji ve prevalans henüz yeterince ortaya konmamaktadır.
2-Aşırı antereman ve yıpranma: Eksersizin negatif sonuçlarında "yıpranma sendromu"dur.Mukavemet sporcuları (Uzun mesafe koşucuları ve yüzücüleri) performansı arttırma amacı ile yoğun ve aşırı antreman epizodlerı geçirirler.Eğitimdeki artış mizaç bozuklukları ile nirliktedir ve bu ilişki dost-cevap petternine uyar.Yani antreman arttıkça mizaç bozukluğu ağırlaşır.Yıpranma sendromu antereman ile dinlenme arasındaki denge bozukluğuna bağlıdır,anteremenda ilerleyememe ve müsabakada performans düşüklüğü ile kendini ghösterir.Eksersiz şemasıbda azalma,tyipik olarak mizaç düzelmesi ile sonuçlanır,fakat yıpranma sendromu hgösteren sporcular bu duruman platao veya performansda gerçek bir azalma ile cevap verilir.Depresyon ve ssendromun primer prikolojik manifestasyonudur.Elit sporcular bu sendrom açısından yüksek risk altındadır.Aşırı zorlalan ünüversite öğrencisi yuzücülerde 10 yıllık bir çalışma ile %80 arasında klinik depresyon tespit edilmiştir.İyi anteremanlı koşıcuların yeme bozukluklarından muzdarip oldukları psikoterapiyede iyi cevap vermedikleri tespit edilmiştir.
Yıpranma sendromumun bilinen tedavi yöntemi istirahattir.Bazı sporcular eğitimin haftalarca kkesilmesine ihtiyaç gösterebilirler.Tıbbi ve psikolojik tedavi endikasyonu genellikle nmevcuttur.Bu sendromun başlangıcından itibaren 6 ay sürebileceği gösterilmiştir.O'Connor (1989) un çalışmasu ünüversite öğrencisi kadın yüzücülerede aşırı eğitimin depresyon ile ilişkili bir hormon alan kortilozün tükrük konsantsosyonunun yükselmesi ile birlikte olduğu ortaya konmuştur,Yine performans düşüküğü gösteren yüzücülerede depresyon ve kortizon yuksekliği bulunmuştur.Bu sendrom büyük oranda yarışmacı sporcularda görülmekle birlikte eğlence amaçlı spor yapanlardada ortaya çıkabileceğine dair  deliller vardır:

SONUÇ
Düzenli eksersiz psikolojik olarak sağlıklı şahıslarda  pozitif mental sağlığı idame ettirme sureti ile önemli bir mental hastalığı önleyici etki sağlayabilir.Yeni deliller,eksersizin klinik olarak depresyon ve anksitetesi olan hastalarda töröpatik kazanç sağlayacağına işaret etmektedir. Bununla beraber bu alanda daha fazla çalışma yapılmasına ihtiyaç vardırNe normal  maksial psikolajik kazanca yol acacak optimal programatik faktörler(egsersizin süresi,şekli,yoğunluğu vs)  nede yapılan eksersizin psikolojik etkilerini sistemli şekilde değerlendiren şemalar ortaya konmuştur.Egsersizin psikolojik faydaları hususunda  birçok açıklama ortaya atılmışsada ,mevcut deliller bu hipotezlerin tam aoalarak doğru olmadığını göstermiştir.
Yeni deliller bazı durumlarda egsersizin negatif sonuçları olabileceğini ortaya koymuştıur.Yoğun fiziki eğitim ve aşırı anteraman,başlangıçta psikopatolojisi olmayan şahıslarda mizaç bozukluğuy oluşturabilir ve mukavemet sporcularında klinik depresyona yol açabilir.Bununla beraber aşırı anteremanın tevlit ettiği mizaç bozukluğu doz-cevap patternine uyar ve bu patternde depresyonla bağlantılı hormonal değişiklikler olunur.Psikolojik cevaplarla egsersiz dozajı arasındaki yakın ilişli  ve yoğun fiziki eğitim ile mizaç bozuklukları arasındaki ilişki ,tabiatı itibariyle sebep sonuç ilişkisi gibi görünmektedir.Diğer tarftan ,egsersiz ile mental sağlıktaki pozitif değişiklikler arasındaki ilişkiler daha az bilinmektedir.
Egsersizin hem faydalı hem zararlı psikolojik sonuçlarının araştırılması programatik faktörlerle psikolojik sonuçların etkileşimine dair bilgiler,normal veya hastalarda uygulanacak egsersiz programlarında  psikolokjik kazancın maksimal arttırılmasına pratik değer taşıyabilir.Yine bu bilgi yarışmacı atletlerde  yıpranma sendromumun başlamasını önlemek için düzenli eğitim metodu geliştirilmesini sağlayabilecektir.